حکمرانی فضای مجازی؛ از مدل‌های جهانی تا ضرورت طراحی الگوی ملی

به گزارش روابط عمومی سازمان فضای مجازی سراج، دکتر ساجد هاشمی پژوهشگر فضای مجازی در اولین جلسه دوره آموزشی «حکمرانی قانونمند فضای مجازی» با تأکید بر اهمیت حکمرانی فضای مجازی در عصر حاضر، خاطرنشان کرد: «حکمرانی فضای مجازی، امروز خیلی بیشتر از هر زمان دیگری اهمیت پیدا کرده است. فضای مجازی دیگر صرفاً یک ابزار ارتباطی نیست، بلکه به زیربنا یا زیرساخت اقتصاد، سیاست، فرهنگ و امنیت تبدیل شده است.» وی با اشاره به پیوند عمیق فضای مجازی با مفاهیمی چون امنیت ملی، تاب‌آوری، قدرت اقتصادی و حقوق شهروندی، بر ضرورت طراحی الگوهای حکمرانی کارآمد تأکید کرد.

زیربنای حکمرانی مؤثر
دکتر هاشمی قوت و اقتدار را اساس حکمرانی مؤثر فضای مجازی دانست و بیان کرد: «در همه جای دنیا، اگر در فضای مجازی قوی نباشید و مزیت‌های راهبردی نداشته باشید، عملاً امکان حکمرانی مؤثر نخواهید داشت.» وی با اشاره به نقش قدرت ملی و بین‌المللی در اعمال نفوذ و اجرای سیاست‌ها، خاطرنشان کرد که فقدان این مزیت‌ها می‌تواند امنیت ملی و حاکمیت دیجیتال کشورها را با خطر مواجه سازد.

رویکردهای کلان حکمرانی فضای مجازی
در ادامه دکتر ساجد هاشمی به معرفی هشت رویکرد کلان در حکمرانی فضای مجازی پرداخت و بیان داشت که مدل‌های گذشته دیگر پاسخگوی نیازهای امروز نیستند و آنچه به عنوان یک مدل جامع می‌توان ارائه داد، یک طیف هشت‌گانه است:

۱.  لیبرال بازارمحور (مانند ایالات متحده) که بر بی‌طرفی شبکه و حداقلی ‌بودن مقررات تأکید دارد

۲. قاعده‌نگر بلوک‌محور (مانند اتحادیه اروپا) که مبتنی بر دستورالعمل‌های جامع و نظارت سختگیرانه است

۳. توسعه‌گرا و نوآوری‌محور (مانند ژاپن و کره جنوبی) که بر رشد فناوری و ایجاد بسترهای پایلوت متمرکز است

۴. نوآوری با حاکمیت متمرکز (مانند امارات و عربستان) که ترکیبی از نوآوری و کنترل دولتی است

۵. کنترل‌گرای متمرکز (مانند چین) که بر محتواسازی، بومی‌سازی و تاب‌آوری زیرساخت‌ها تأکید دارد

۶. چندذینفعی و استانداردمحور (مانند کانادا و استرالیا) که بر مشارکت بازیگران غیردولتی استوار است

۷. اعتماد و زیرساخت عمومی دیجیتال (مانند کشورهای نوردیک) که بر خدمات یکپارچه و دولت داده‌محور متمرکز است

۸. عملگرای ترکیبی نوظهور (مانند برزیل و هند) که رویکردی پراگماتیک و مبتنی بر تعامل با پلتفرم‌ها دارد

عوامل مؤثر در تفاوت رویکردها
دکتر هاشمی به عوامل متعددی اشاره کرد که سبب تفاوت در رویکردهای حکمرانی می‌شوند: «اولویت‌های هنجاری، نوع رژیم سیاسی، ساختار حقوقی، ظرفیت دولت، اقتصاد دیجیتال، ادراک تهدیدات امنیتی، جایگاه ژئوپولیتیک و حساسیت‌های محتوایی از جمله عواملی هستند که رویکردهای کشورها را شکل می‌دهند.» وی تأکید کرد که این عوامل باعث می‌شوند هر کشور بسته به شرایط خود، مسیر خاصی را در حکمرانی فضای مجازی دنبال کند.

روندهای آینده و چالش‌های پیش‌رو
در بخش پایانی، دکتر هاشمی به روندهای آینده حکمرانی فضای مجازی اشاره کرد و بیان داشت: «جهان به سمت امنیت‌محور شدن حکمرانی دیجیتال پیش می‌رود. همچنین، قطعه‌بندی اینترنت (Internet fragmentation) و شکل‌گیری بلوک‌های ژئوپولیتیک، از روندهای کلیدی هستند که آینده حکمرانی را متأثر خواهند کرد.» این پژوهشگر با اشاره به نقش هوش مصنوعی در حکمرانی و افزایش نفوذ شرکت‌های خصوصی، بر لزوم بازنگری در مدل‌های کنونی تأکید نمود.

جمع‌بندی و توصیه‌های پایانی
دکتر هاشمی در پایان بر ضرورت طراحی یک مدل حکمرانی بومی و عملیاتی تأکید کرد و بیان داشت: «اگر ما صرفاً جای خود را در میان مدل‌های موجود جستجو کنیم، راه به جایی نخواهیم برد. باید مبتنی بر اولویت‌ها، استراتژی‌ها و خواسته‌های خود، یک رویکرد متمایز و عملیاتی طراحی کنیم.» وی خاطرنشان کرد که حکمرانی مؤثر نیازمند اراده سیاسی، پشتوانه اجرایی و سازوکارهای نظارتی کارآمد است.

علاقمندان می‌توانند جهت دانلود فایل صوتی جلسه به این لینک مراجعه نمایند.