بازاندیشی در مفهوم فضای مجازی/ ضرورت شکل‌گیری دکترین بومی حکمرانی
دوره آموزشی «حکمرانی قانونمند فضای مجازی» به همت مجمع مقام با همکاری مرکز ملی فضای مجازی برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی سازمان فضای مجازی سراج، دکتر عزیز نجف‌پور دبیر شورای مجازی دانشگاه آزاد اسلامی، در اولین جلسه دوره آموزشی «حکمرانی قانونمند فضای مجازی» با تأکید بر اهمیت شناخت و فهم درست از فضای مجازی، اظهار داشت: «ما در عرصه حکمرانی فضای مجازی با خلأ جدی در سواد حکمرانی مواجهیم و حداقل ده الی پانزده سال دیر اقدام کرده‌ایم». وی افزود که ارتقای سواد حکمرانی، به‌ویژه در سطوح مدیریتی و تصمیم‌گیری کشور، یک ضرورت راهبردی است که بدون آن نمی‌توان سیاست‌گذاری مؤثر و بومی در این عرصه داشت.
نقد رویکرد فناورانه صرف در درک فضای مجازی
دکتر نجف‌پور با انتقاد از نگاه صرفاً فناورانه به فضای مجازی گفت: «ما فناوری را بی‌جهت و خنثی تلقی کرده‌ایم، در حالی که فناوری حامل فرهنگ و جهت است». وی با اشاره به دیدگاه‌های فلسفه فناوری در غرب توضیح داد که نمی‌توان فناوری را از بستر فرهنگی و تمدنی آن جدا کرد و به‌طور مکانیکی به کشور دیگری منتقل ساخت. این استاد دانشگاه فضای مجازی را نه صرفاً بستری فناورانه بلکه «یک جامعه انسانی با زیرساخت فناورانه» توصیف کرد و افزود: «فضای مجازی امتداد دوطرفه اجتماع انسانی بر بستر شبکه‌های اطلاعاتی است».
بازخوانی مفهوم «سایبر» و نقد ترجمه‌های غلط
در ادامه دکتر نجف‌پور با مرور ریشه‌های واژگانی «سایبر» و «سایبرنتیک» گفت: «سایبرنتیک از واژه یونانی به معنای سکانداری و فرمانداری گرفته شده است؛ بنابراین، فضای سایبری ذاتاً با حکمرانی و کنترل پیوند دارد». وی با انتقاد از ترجمه نادرست واژه «Virtual Space» به «فضای مجازی» افزود: «در سنت فکری ما، مجاز به معنای امر غیرواقعی است، در حالی که فضای مجازی تقریباً واقعی است و نباید آن را غیرواقعی پنداشت». به گفته وی، این سوء‌فهم‌های زبانی موجب خطاهای سیاستی در مواجهه با فضای مجازی شده است. این استاد دانشگاه پیشنهاد کرد که به جای «فضای مجازی»، تعبیر «فرمان‌سپهْر» به کار رود تا ماهیت حکمرانی و مدیریتی این فضا بهتر نمایان شود.
تعریف حکمرانی و تمایز آن از حکومت
دکتر نجف‌پور در تبیین تفاوت میان «حکومت» و «حکمرانی» اظهار داشت: «گوهر تفاوت، در مشارکت است. در حکمرانی، دولت، بخش خصوصی و مردم هم‌زمان در تصمیم‌سازی و اجرا نقش دارند». وی افزود که مشارکت واقعی مردم در اداره کشور از دستاوردهای انقلاب اسلامی بوده است و باید در حوزه فضای مجازی نیز بازتولید شود. به باور او، «مردمی‌سازی حکمرانی» شرط تحقق الگوی بومی و انقلابی حکمرانی دیجیتال است.
جریان‌های فکری حاکم بر حکمرانی فضای مجازی
دکتر عزیز نجف‌پور در تبیینی تحلیلی از جریان‌های مؤثر در سیاست‌گذاری فضای مجازی کشور، چهار رویکرد اصلی را برشمرد:
۱. جریان «استقلال سایبری» با دو شاخه درون‌بسنده و برون‌گرا، که بر توسعه زیرساخت‌ها، خدمات و محتوای بومی و ارتقای سواد حکمرانی تأکید دارد
۲. جریان «استعمار سایبری» که با استفاده ابزاری از سکوهای خارجی برای مقاصد داخلی، ناخواسته وابستگی اطلاعاتی و سیاسی ایجاد می‌کند
۳. جریان «منفعت‌گرایی بخشی» شامل فعالان اقتصادی و علمی که بیشتر به جنبه‌های اقتصادی و فناورانه توجه دارند و از ابعاد امنیتی و فرهنگی غفلت می‌کنند
۴. جریان «ناآشنا با ابعاد حکمرانی» متشکل از بدنه مدیریتی کشور که به دلیل فقدان سواد حکمرانی، تصمیماتی متناقض و گاه خسارت‌بار اتخاذ می‌کنند
نقد الگوی «حکمرانی خوب»
دکتر نجف‌پور ضمن اشاره به ریشه‌های غربی مفهوم «Good Governance» گفت: «حکمرانی خوب نه مترادف با حکمرانی است و نه نسبتی با نظریه سیاسی اسلامی دارد؛ بلکه ابزاری برای تضعیف دولت‌های ملی در برابر شرکت‌های فراملی است». وی افزود که جریان انقلاب اسلامی باید با تکیه بر مبانی بومی، نظریه مستقل حکمرانی فضای مجازی را تولید کند.
ضرورت الگوی مفهومی بومی و دکترین ملی
دکتر عزیز نجف‌پور با ارائه مدلی مفهومی از حکمرانی فضای مجازی، بر هم‌پوشانی لایه‌های اجتماعی، فنی، ذی‌نفعان داخلی و بین‌المللی تأکید کرد و گفت: «حکمرانی فضای مجازی بدون درک شبکه‌ای از روابط و منافع میان دولت، مردم، بخش خصوصی و بازیگران جهانی ممکن نیست.» او همچنین از فقدان پارادایم منقح در کشور انتقاد کرد و افزود: «ما هنوز الگوی فکری واحدی در مواجهه با فضای مجازی نداریم».
دکترین پیشنهادی برای حکمرانی فضای مجازی
دکتر نجف‌پور در پایان، با جمع‌بندی سخنانش، محورهای اصلیِ رویکرد و الگوی مواجهه با فضای مجازی را برشمرد:
الف. مشارکت روشمند مردم در ابعاد حکمرانی فضای مجازی
ب. هماهنگی نهادهای انقلابی در حوزه فضای مجازی
ج. ورود مردم به اقتصاد فضای مجازی
د. تعریف پروژه‌های بزرگ و جامع در فضای مجازی
ه. ارتقای سواد کاربری و حکمرانی
و. مطالبه‌گری مردم از حاکمیت در خصوص اجرای سیاست های کلان فضای مجازی
ز. توسعه سرویس‌ها و سکوهای بومی
ح. ورود روشمند مردم و جریان انقلاب در تولید محتوای هدفمند و فاخر در فضای مجازی
ط. گسترش عدالت در فضای مجازی